Сиккативтер — бұл металл тұздарының органикалық еріткіштердегі ерітінділері болып табылатын арнайы заттар, олар лак-бояу жабындарының кепу процесін жеделдету үшін қолданылады. Атауы латын тіліндегі siccare сөзінен алынған, бұл «кептіру» дегенді білдіреді және осы қоспалардың негізгі функциясын дәл көрсетеді. Сиккативтер бояу жабындарының технологиялық және эксплуатациялық сенімділігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.

Қазақстандағы құрылыс жағдайында, мұнда ауа райы шарттары жазда жоғары температурадан қысқы қатты суыққа дейін айтарлықтай өзгеруі мүмкін — сиккативтерді дұрыс пайдалану лак-бояу материалдарының сапасын айтарлықтай арттырып, қаптаманың сыртқы әсерлерге төзімділігін қамтамасыз етеді.

Сиккативтердің әрекет механизмі

Сиккативтердің негізгі міндеті — лак-бояу жабындарының полимерлену (өңделу) процесін жеделдету. Бұл процесс органикалық заттардың тотығуын, олардың сұйық күйден үшөлшемді полимерлік тор түзумен қатты күйге өтуін қамтиды.

Сиккативтер катализаторлар ретінде әрекет етеді: олар байланыстырғыш құрамдас бөліктерінің (мысалы, майлар, алкидтік шайырлар) тотығу реакциясын жеделдетеді, соның арқасында жабынның кепу уақыты айтарлықтай қысқарады. Сиккативтер болмаса, көптеген майлы бояулар немесе лактар бірнеше күн немесе тіпті апта бойы кеппей қалуы мүмкін, бұл құрылыс жағдайында мүлде қабылданбайды.

Процесті қысқаша былай сипаттауға болады:

  • Сиккативтің металл иондары ауаның оттегімен әрекеттеседі.
  • Құрылған белсенді комплекстер лак-бояу пленкасындағы байланыстырғыштың полимерленуіне ықпал етеді.
  • Осылайша, механикалық зақымдануларға және сыртқы орта әсеріне төзімді қатты және мықты қабықша пайда болады.

Сиккативті дұрыс таңдау кепуді ғана жылдамдатпай, сонымен қатар жабынның жұмыс көрсеткіштерін жақсартады: оның қаттылығы, иілгіштігі, адгезиясы және атмосфералық әсерлерге төзімділігі.

Сиккативтердің негізгі құрамдас бөліктері

Құрылыс пен қаптау жұмыстарында қолданылатын сиккативтер әдетте мыналарды қамтиды:

  • Металл тұздары (көбінесе кобальт, марганец, кальций, цирконий немесе қорғасын негізінде).
  • Май қышқылдары, мысалы, линолеин, олеин немесе стеарин қышқылы.
  • Органикалық еріткіштер, мысалы, уайт-спирит, скипидар немесе алифатты көмірсутектер.

Осы құрамдас бөліктердің әрқайсысы өз қызметін атқарады:

  • Металдар полимерлену жылдамдығы мен механизмін анықтайды.
  • Май қышқылдары органикалық байланыстырғыш заттармен үйлесімділікті қамтамасыз етеді.
  • Еріткіштер қоспаның тұтқырлығын реттеп, қолдануды жеңілдетеді.

Қазақстан жағдайларында, әсіресе экстремалды температуралық режимдерде жабындардың сенімді жұмыс істеуі үшін, антикоррозиялық және тұрақтандырғыш қоспалары бар арнайы модификацияланған сиккативтер қолданылады.

Метал түрі бойынша сиккативтер түрлері

Негізгі белсенді құрамдас бөлігіне байланысты сиккативтер келесі түрде жіктеледі:

Кобальт негізіндегі сиккативтер

Ең тиімді кептіру жылдамдатқыштар. Кобальтті сиккативтер лак-бояу жабындарының беткі кепуін жеделдетеді, пленка тез түзіледі.

Ерекшеліктері:

  • Беттің тез қатаюы.
  • Майлы бояулар мен алкид лактарына жарамды.

Кемшіліктері:

  • Ішкі қабаттың толық кеппеуіне байланысты тым тығыз беткі қабат түзілуі мүмкін.

Марганец негізіндегі сиккативтер

Қабаттың терең кепуін қамтамасыз етіп, кобальт сиккативтерінің әсерін толықтырады.

Ерекшеліктері:

  • Жабынның тек беті ғана емес, бүкіл көлемінің кепуіне ықпал етеді.
  • Жабынның беріктік қасиеттерін жақсартады.

Қорғасын негізіндегі сиккативтер

Дәстүрлі түрде терең полимеризацияның күшті жылдамдатқыштары ретінде қолданылған, бірақ қорғасынның улы болуына байланысты қазіргі уақытта басқа нұсқалармен шамамен толық ауыстырылған.

Ерекшеліктері:

  • Терең және біркелкі кептіру.
  • Жоғары уыттылық қолдануды шектейді.

Кальций және цирконий сиккативтері

Көбінесе әртүрлі байытқыштармен үйлесімділікті жақсарту және беттің ақауларының пайда болу қаупін азайту үшін басқа түрдегі сиккативтермен бірге қолданылады.

Ерекшеліктері:

  • Қыртыстар мен көпіршіктердің түзілуіне төзімділік.
  • Жабынның қартаюға жоғары төзімділігі.

Кобальт, кальций және цирконий негізіндегі қосынды сиккативтер қазіргі заманғы құрылыс саласында кеңінен қолданылады.

Сиккативтерді қолдану әдістері

Лак-бояу материалдарының түріне және жұмыс жағдайларына байланысты сиккативтерді қолданудың әртүрлі әдістері бар:

  • Өндіріс кезеңінде лак-бояу қоспасына енгізу. Зауыттық әдіс қоспаның біркелкі таралуын қамтамасыз етеді.
  • Қолданар алдында қосу. Көбінесе майлы бояулармен немесе құрылыс алаңында лактармен жұмыс істегенде қолданылады. Бұл жағдайда катализатордың артық мөлшерін болдырмау үшін дәл пропорцияларды сақтау маңызды.
  • Сиккатив концентраттарын қолдану. Жоғары тұтқырлықтағы материалдар үшін концентраттар қолданылады, олар кейін қажетті консистенцияға дейін сұйылтылады.

Бояулар мен сиккативтердің өндірушісінің ұсынымдарын ескеру маңызды, себебі дұрыс дозаланбауы кептірудегі ақауларға — жарықтар, қыртыстар, адгезияның нашарлауына әкелуі мүмкін.

Құрылыс саласында сиккативтерді қолданудың артықшылықтары

Сиккативтерді қолдану келесі айқын артықшылықтарды қамтамасыз етеді:

  • Аяқтау жұмыстарын орындау уақытын қысқарту, әсіресе қолайсыз ауа райы жағдайларында.
  • Технологиялық процестердің жылдамдауы есебінен еңбек өнімділігінің артуы.
  • Аяқтау жабындарының сапасын, олардың ұзақ мерзімділігін және агрессивті ортаға төзімділігін арттыру.
  • Лак-бояу материалдарын әртүрлі климаттық жағдайларда қолдану мүмкіндіктерін кеңейту.
  • Тоқтап қалу уақыттарын және қайта бояуды қажет етуді азайту арқылы шығындарды төмендету.

Қазақстан жағдайында, әсіресе ірі инфрақұрылымдық және тұрғын үй жобаларында, құрылыс процестерінің жылдамдығы мен сенімділігі маңызды болғандықтан, бұл артықшылықтар ерекше құнға ие.

Сиккативтермен жұмыс жасауда сақтық шаралары

Сиккативтер — улы және жанғыш заттар болғандықтан, олармен жұмыс істеу кезінде келесі сақтық шараларын ұстану қажет:

  • Жақсы желдетілетін бөлмелерде қолдану.
  • Қоспаларды дайындағанда қорғаныш қолғаптар мен көзілдіріктерді пайдалану.
  • Сиккативтердің теріге және көзге түсуінен сақтану.
  • Жұмыс орындарында ашық оттың болуына жол бермеу.
  • Қауіпсіз контейнерлерде, жылу көздерінен алыс жерде сақтау.

Қауіпсіздік техникасын дұрыс сақтау кәсіби қауіп-қатерлерден сақтап, жұмыстың жоғары сапасын қамтамасыз етеді.

Сиккативтердің қолдану перспективалары

Қазіргі сиккативтер технологиясының даму бағыттары мыналарға бағытталған:

  • Адам денсаулығы мен қоршаған ортаға зиянсыз құрамдарды жасау.
  • Экстремалды климаттық жағдайларда сиккативтердің тиімділігін арттыру.
  • УФ-отверждалатын жабындарға арналған фотосиккативтерді қолдану арқылы жаңа полимеризация жүйелерін енгізу.
  • Сыртқы жағдайларға байланысты қасиеттерін өзгерте алатын «ақылды» материалдар құрамына сиккативтерді интеграциялау.

Қазақстанның құрылыс саласы үшін экологиялық таза және энергия үнемдейтін құрылыс процестеріне қойылатын талаптардың артуымен сиккативтердің жаңа ұрпақтарын қадағалау маңызды.

Қорытынды

Сиккативтер — қазіргі заманғы құрылыс және әрлеу жұмыстарындағы маңызды элемент болып табылады, лак-бояу жабындарының тез әрі сапалы кепуін қамтамасыз етеді. Оларды дұрыс қолдану құрылыс процестерінің тиімділігін айтарлықтай арттырып, ғимараттардың пайдалану сипаттамаларын жақсартады және әрлеу материалдарының қызмет мерзімін ұзартады.

Қазақстанның әртүрлі климаттық жағдайлары мен қарқынды құрылыс дамуы аясында сиккативтер — әрлеу және құрылыс жұмыстарында жоғары сапа стандарттарын қамтамасыз ететін ең маңызды құралдардың бірі болып табылады.