Перемычка — бұл құрылыс конструкцияларында, мысалы есік, терезе немесе басқа архитектуралық ашықтықтарды жабу үшін қолданылатын шағын арқалық. Ол ашықтықтың жоғарғы бөлігінде орналасып, үстіндегі құрылымдардың жүктемесін қабылдап, оны бүйірдегі тіреуіштерге (қабырғаларға немесе бағандарға) бөледі.

Перемычка ғимараттың тіреуіш жүйесінің маңызды элементі болып табылады, өйткені ол ашықтық аймағындағы қабырғалардың бөксіп немесе деформациялануын болдырмайды. Материалды дұрыс таңдамау немесе монтаж технологиясын бұзу қабырға бұзылуына немесе жарықтардың пайда болуына әкелуі мүмкін.

Перемычка­ның тағайындауы мен қызметтері

Перемычка құрылыс саласында бірнеше маңызды функцияны атқарады. Ол үстіндегі қабырға жүктемесін проёмнің бүйір бөліктеріне таратып, қабырға опырылып құлауының алдын алады. Бұл көпқабатты ғимараттар мен ірі қабырғалы конструкциялар үшін аса маңызды.

  • Жүктеме көтеруші функция. Перемычка проём үстіндегі қабырға массасын өз мойнына алып, оны тірегіштерге қайта бөледі.
  • Проёмды тұрақтандыру. Проёмнің қаттылығын қамтамасыз етіп, қабырға қысымынан болатын деформацияны болдырмайды.
  • Эстетикалық рөлі. Перемычка құрылыс стилистикасын айқындайтын сәндік элемент бола алады.
  • Конструкцияны қорғау. Проём аймағын нығайтып, жарықтар мен бұзылулардың пайда болуын болдырмайды.

Перемычка­ны дұрыс таңдау проём деформациясының алдын алып, конструкцияның ұзақ мерзімділігін қамтамасыз етеді. Әсіресе проём үстіндегі жүктемені ескере отырып, оны бүйір бөліктерге дұрыс тарату маңызды.

Материалға қарай перемычкалардың түрлері

Перемычкалар ғимарат түрі мен конструктивтік талаптарға байланысты әртүрлі материалдардан жасалады. Ең кең тараған түрлеріне болат, темір-бетон, ағаш және кірпіш перемычкалар жатады.

Болат перемычкалар

Болаттан жасалған перемычкалар — екітавр, бұрыштық болттар немесе швеллерлер түрінде өндіріледі. Олар жоғары жүктеме көтеру қабілетіне ие және үлкен проёмдері мен ауыр қабырғалары бар ғимараттарда қолданылады. Болат конструкциялар көбінесе өндірістік және қоғамдық ғимараттарда беріктік пен сенімділікті талап еткенде қолданылады.

Темір-бетон перемычкалар

Темір-бетон перемычкалары арматура мен бетоннан жасалады. Олар монолиттік немесе дайындалған (заводтық) түрде болуы мүмкін. Монолиттік перемычкалар жергілікті жерде құйылып, ал дайындалғандар зауытта жасалып, құрылыс алаңына жеткізіледі. Бұл түр тұрғын және коммерциялық ғимараттарда беріктік пен өртке төзімділікті үйлестіру үшін пайдаланылады.

Кірпіш перемычкалар

Кірпіштен жасалған перемычкалар доға пішінінде немесе тікелей көлденең қаптау түрінде қаланады. Бұл түр шағын проёмдері бар кірпіш ғимараттарында жиі қолданылады. Доға пішінді перемычкалар тарихи сәулетті ғимараттарда ерекше өзекті.

Ағаш перемычкалар

Ағаш перемычкалар — брус немесе желімделген арқалықтар, әдетте бір – екі қабатты үйлерде және ағаш үйлерде қолданылады. Олардың несущі қабілеті темір-бетон немесе болат перемычкаларға қарағанда төмен, бірақ жеңіл конструкциялар үшін ыңғайлы.

Әртүрлі перемычка түрлерінің артықшылықтары мен кемшіліктері:

  • Металлдық перемычкалар: жоғары беріктік, деформацияға төзімділік.
  • Темір-бетон перемычкалар: ұзақ мерзімділік, өртке төзімділік.
  • Кірпіш перемычкалар: кірпіш қабырғалармен үйлесімділік, эстетика.
  • Ағаш перемычкалар: жеңілдігі, ағаш ғимараттарға монтаждың қарапайымдылығы.

Кемшіліктері:

  • Металлдық перемычкалар: коррозияға бейім, қорғауды талап етеді.
  • Темір-бетон перемычкалар: айтарлықтай салмақ, монтаждың күрделілігі.
  • Кірпіш перемычкалар: проемдердің шектеулі мөлшері.
  • Ағаш перемычкалар: ылғалдылыққа сезімтал, шіріу қаупі.

Перемычкаларды пішіні бойынша жіктеу

Тігінен емес перемычкалар

Ең көп тараған түрі, проём үстіне көлденең орналастырылады. Тігінен емес перемычкалар монтажға ыңғайлы әрі көптеген ғимарат түрлеріне жарайды.

Доға тәрізді перемычкалар

Иілген пішіні бар, сәндік және тарихи ғимараттарда қолданылады. Доға тәрізді перемычкалар жүктемені доға бойымен таратып, қабырғаға түскен кернеуді азайтады.

Қаңқасы бар перемычкалар

Қатты болу үшін қосымша қатайтқыш қаңқалар бар. Әдетте жүктеме жоғары болатын жерлерде қолданылады.

Перемычкаларды монтаждаудағы негізгі қателіктер

Жобалау қателері:

  • Жүктемені қате есептеу: жарамсыз материал қолдану проёмнің деформациясы мен бұзылуына әкеледі.

  • Перемычканың биіктігін жеткіліксіз таңдау: шағын қимасы бар арқалық үстіңгі қабырға жүктемесін көтере алмайды.

Монтаж қателері:

  • Көлденеңдігін бұзу: перемычка дұрыс көлденең қойылмаса, проём қисайып, жарықтар пайда болады.
  • Тіреуішке дұрыс бекітпеу: нашар фиксация конструкцияның сенімділігін төмендетеді.
  • Металл элементтерді коррозиядан қорғамау: бұл перемычканың қызмет мерзімін қысқартады.

Перемычкалардың құрылыс саласында қолданылуы

Перемычкалар проёмдарды жабу қажеттілігі бар барлық ғимарат түрлерінде қолданылады. Оларды тұрғын үйлерде, кеңсе ғимараттарында, өндірістік нысандар мен қоғамдық құрылыстарда пайдалануға болады. Арнайы сенімді бекітуді талап ететін жүктемелі қабырғаларда есік пен терезе ашықтықтарын жабуда перемычкалардың қолданылуы ерекше маңызды.

Перемычкалар ғимараттарды қайта жаңарту барысында да маңызды рөл атқарады, себебі олар қабырға құрылымына зақым келтірмей ескі немесе бұзылған элементтерді ауыстыруға мүмкіндік береді.

Қорытынды

Перемычка — ғимарат конструкциясының ажырамас элементі, проёмдердің қауіпсіздігі мен ұзақ мерзімділігін қамтамасыз етеді. Материалды дұрыс таңдау және монтаж технологиясын сақтау перемычканың жүктемені сенімді көтеруіне кепілдік береді. Болат, темір-бетон, кірпіш және ағаш перемычкалардың әрқайсысының өзіндік ерекшелігі мен қолдану ауқымы бар, сондықтан жобалау кезінде барлық факторларды ескеру қажет. Құрылыс нормалары мен ұсыныстарды ұстану кез келген ғимаратта проёмдерді мықты жабуға мүмкіндік береді.