Нысанды қайта құрылыс — бұл ғимараттың немесе оның жекелеген бөліктерінің толық бұзусыз функционалдық, конструктивтік және эстетикалық сипаттамаларын ішінара өзгертуге бағытталған құрылыс іс-шараларының кешені. Нысанды қайта құрылыс­тың негізгі мақсаты — нысанның эксплуатациялық сипаттамаларын жақсарту, жаңа талаптарға бейімдеу, сәулеттік бейнесін өзгерту немесе құрылыс конструкциялар­ының беріктігі мен қауіпсіздігін арттыру.

Қазақстанның қарқынды даму үстіндегі құрылыс нарығында нысанды қайта құрылыс маңыздылығы артып келеді. Қолданыстағы қорды жаңарту, ғимараттарды энергия тиімділігі, сейсмостойкость және қолайлылық стандарттарына сәйкестендіру жеке меншіктегілер үшін де, мемлекеттік тапсырыс берушілер үшін де қажеттілікке айналды.

Нысанды қайта құрылыс мәні мен ерекшеліктері

Нысанды қайта құрылыс күрделі жөндеуден және жаңа құрылыс­тан өзгеше — ол ғимаратты толық бұзбай, қолданыстағы құрылымды өзгертуге бағытталады. Қайта құрылыс барысында архитектуралық элементтер, несуші конструкциялар және жекелеген бөлмелердің функционалдық тағайындалуы өзгеруі мүмкін.

Нысанды қайта құрылыс­тың негізгі ерекшеліктері:

  • Құрылыс жұмыстарын бөлшектеп пайдаланылып жатқан ғимаратта жүргізу (мысалы, аурухананың бір корпусының қайта құрылысын жүргізу кезінде мекеме жұмысы тоқтатылмауы тиіс).
  • Қолданыстағы конструкцияларды дәл тексеріп, олардың жай-күйі мен несуші қабілетін анықтау қажеттілігі.
  • Өзгерістер жобаланғанда қолданыстағы нормалар мен стандарттарды, әсіресе энергия тиімділігі, өрт қауіпсіздігі және сейсмостойкость талаптарын ескеру.
  • Көптеген Қазақстан қалаларында тән тығыз құрылыс аумақтарында және шектеулі орындарда құрылыс процесін ұйымдастырудың күрделілігі.

Тарихи бөлігі бар ғимараттардың фасадтарын өзгерткенде арнайы рұқсаттар мен сәулет органдарымен келісімді талап ететін нормативтік талаптарды сақтау.

Нысанды қайта құрылыс кезінде жүргізілетін негізгі жұмыс түрлері

Қайта құрылыс аясында жүргізілетін жұмыстар әртүрлі бөлімдерді қамтиды — ішкі кеңістіктен бастап ғимараттың фасадына дейін:

Терезе және есік проемдерінің пішінін өзгерту

Қайта құрылыс барысында жылу- және дыбыс оқшаулау талаптарына сай жаңа жүйелерді орнату үшін проемдердің өлшемі мен пішіні жиі өзгертіледі. Фасадты қайта жоспарлау арқылы жарық өтуін көбейту немесе ғимараттың эстетикалық сапасын жақсарту жүзеге асады.

Терезе және есік проемдерін ашу немесе жаптау

Ғимарат жоспарын өзгерту, бөлмелерді біріктіру немесе қосымша кіріс-шығыс жасау мақсатында жаңа проемдер ашылып, бар проемдер жапталуы мүмкін. Мұндай жұмыстар қабырға несуші қабілетіне әсерін мұқият есептеуді талап етеді.

Кірістерді өзгерту және тамбурлар орнату

Қайта құрылыс барысында негізгі кіріс пішіні өзгертіліп, қосалқы кіріс топтары қосылуы, суық ауадан қорғау үшін тамбурлар құрылуы мүмкін. Қазақстанның қысы –30 °C дейін салқындайтын климаты үшін бұл аса маңызды.

Лоджиялар мен балкондарды орнату және оларды мұқабалау

Фасадты қайта құру жиі жаңа балкондар мен лоджияларды салуды немесе ескілерін энергия тиімді жүйелерге ауыстыруды қамтиды. Олардың мұқабалануы жылуоқшаулау сапасын арттырып, жылу шығынын азайтады және тұрмыстық жайлылықты жоғарылатады.

Фасадтың столярлық элементтерін ауыстыру

Энергия тиімділігі мен қауіпсіздікті арттыру, сонымен бірге мәдени мұраға жататын ғимараттардың архитектуралық бейнесін сақтау мақсатында терезе-есік блоктарын, соның ішінде тарихи үлгілерді жаңарту жұмыстары жүргізіледі.

Нысанды қайта құрылыс жүргізу кезеңдері

Нысанды қайта құрылыс — технологиялық кезеңдерді дәл сақтау қажет ететін күрделі процесс:

1. Нысанды тексеру

Жұмыстар басталар алдын қолданыстағы конструкцияларды инженерлік-техникалық тексеру жүргізіледі. Іргетас, қабырғалар, жабыны, инженерлік жүйелердің жай-күйі бағаланады. Қазақстанның оңтүстік және шығыс өңірлерінде сейсмикалық тұрақтылық талдауы ерекше назарға алынады.

2. Қайта құрылыс жобасын жасау

Тексеру нәтижелері негізінде қайта құрылыс жобасы әзірленеді. Жобаға архитектуралық шешімдер, конструкциялардың беріктігі мен тұрақтылығын есептеу, жаңа инженерлік жүйелер схемасы және энергия тиімділігін арттыру шаралары кіреді.

Жоба өрт қауіпсіздігі, санитарлық және сейсмикалық нормаларға сәйкестігі бойынша міндетті сараптамадан өткізіледі.

3. Рұқсат құжаттарын алу

Жұмысты бастау үшін уәкілетті органдармен жобаны келісу және қайта құрылысқа рұқсат алу қажет. Қазақстан қалаларында, әсіресе Алматы, Нұр-Сұлтан және Шымкенттің тарихи аймақтарында қайта құрылысқа қойылатын талаптар қатаң болуы мүмкін.

4. Құрылыс-монтаж жұмыстары

Осы кезеңде жоба іс жүзінде жүзеге асырылады: ескі конструкцияларды демонтаждау, несуші элементтерді нығайту, жаңа проемдер ашу, фасад әрлеуін өзгерту, инженерлік жүйелерді монтаждау.

5. Нысанды тапсыру

Барлық жұмыстар аяқталған соң конструкциялардың жай-күйі мен атқарылған жұмыстардың жоба құжаттамасына сәйкестігі тексеріледі. Нысан комиссия арқылы пайдалануға қабылданады.

Қайта құрылыс жүргізудегі қиындықтар мен тәуекелдер

Қайта құрылыс жүргізу алдын ала ескеру керек бірнеше күрделі мәселелермен байланысты:

  • Күтпеген жасырын ақаулар. Жұмыстар барысында құрылыстардағы зақымдар анықталып, нығайту шараларын қосымша өткізу қажет болуы мүмкін.
  • Шектеулі жұмыс жағдайы. Көбінесе қайта құрылыс ғимаратты толық пайдалануды тоқтатпай жүргізіледі, бұл құрылыс алаңын ұйымдастыруды күрделендіреді.
  • Жұмыс сапасына қойылатын жоғарғы талаптар. Қолданыстағы конструкцияларға енгізілетін кез-келген өзгерістер қайта құрылыс кезінде күшінде тұрған нормативтер мен стандарттарға сәйкес болуы керек, ғимарат салынған кездегі нормаларды емес.
  • Сәулеттік бейнені бұзуы мүмкін қауіп. Әсіресе тарихи қорғалатын аймақтарда жүргізілетін жұмыстар кезінде маңызды.

Жоба сәтті жүзеге асуы үшін қайта құрылыс­тың барлық кезеңдерінде – тексеруден бастап нысанды тапсыруға дейін – тәжірибелі мамандар қатысуы қажет.

Қазақстан құрылыс саласында қайта құрылыстың маңызы

Экономиканың қарқынды дамуы, мұрағаттағы ескі ғимарат санының артуы және энергия тиімділігі талаптарының күшеюіне байланысты қайта құрылыс Қазақстан құрылыс саласында маңызды бағытқа айналуда.

Қайта құрылыстың өзектілігін анықтайтын негізгі факторлар:

  • Экономикалық тиімділік: ғимараттарды қалпына келтіріп, жаңарту жиі жаңа құрылысқа қарағанда арзанға түседі.
  • Сәулет мұрасын сақтау: тарихи және мәдени мәні бар ғимараттарды әшекейін жоғалтпай жаңартуға мүмкіндік береді.
  • Қоршаған ортаның сапасына қойылатын талаптардың өсуі: заманауи тұрғындар мен пайдаланушылар жайлылыққа, энергия тиімділігіне және қауіпсіздікке жоғары талап қояды, оны тек қолданыстағы нысандарды модернизациялау арқылы ғана жетуге болады.

Астана, Алматы, Шымкент сынды ірі қалалар тұрғын үй қорын кешенді қайта құру бағдарламаларын белсенді енгізіп жатыр, оған ғимараттармен қатар олардың айналасындағы аумақтар да кіреді.

Қорытынды

Нысанды қайта құрылыс — бұл күрделі, көпсатылы процесс, әр кезеңде кәсіби тәсілді талап етеді: инженерлік тексерулерден бастап құрылыс жұмыстары мен нысанды пайдалануға тапсыруға дейін. Дұрыс ұйымдастырылған қайта құрылыс ғимараттардың қызмет ету мерзімін ұзартумен қатар, оларды заманауи қолайлылық, энергия тиімділігі және қауіпсіздік талаптарына сай бейімдеуге мүмкіндік береді.

Қазақстанның климаттық ерекшеліктері, қала ортасының сапасына қойылатын талаптардың өсуі және тарихи келбетті сақтау қажеттілігі жағдайында нысанды қайта құрылыс құрылыс саласының дамуындағы негізгі бағыттардың біріне айналуда.

Қайта құрылыс процесін сауатты ұйымдастыру, құрылыс нормаларын сақтау және заманауи технологияларды қолдану арқылы қала және тұрғын үй қорын тиімді жаңғыртуға, еліміздің инфрақұрылымының тұрақты дамуын қамтамасыз етуге болады.