Ашылыс — құрылыс саласында қабырға немесе жолақтарда терезе, есік, қақпа және басқа да элементтерді орнатуға арналған тесіктер. Ашылыстар ғимараттың архитектуралық және конструктивтік шешімдерінің маңызды бөлігі болып табылады. Олар нысанның пайдалану сипаттарына тікелей әсер етеді: энергия тиімділігі, қауіпсіздік, жүктемелерге төзімділік және бөлме ішіндегі жайлылық.

Ашылыстарды ұйымдастыру мұқият жобалауды талап етеді, өйткені олардың өлшемдері мен орналасуын дұрыс есептемегенде ғимараттың жүктемені көтеру қабілеті әлсіреп, тұрақтылыққа қауіп төнуі мүмкін. Сейсмикалық белсенділігі жоғары аймақтарда, соның ішінде Қазақстанның кейбір өңірлерінде, ашылыстарды дұрыс орналастыру әсіресе маңызды.

Ашылыстардың ғимарат конструкциясындағы міндеттері

Ашылыстар архитектуралық, инженерлік және пайдалану талаптарын біріктіретін бірнеше функцияны атқарады. Олардың болуы ғимарат ішкі кеңістігі мен сыртқы орта немесе ғимарат ішіндегі әртүрлі бөлмелер арасындағы байланысты ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Негізгі функциялары:

  • Кіру мүмкіндігін қамтамасыз ету. Ашылыстар қабырға мен жолақтар арқылы адамдардың, техникалардың және материалдардың өтуіне жағдай жасайды.
  • Жарықтандыру. Терезе ашылыстары арқылы бөлмеге табиғи жарық түсіп, жасанды жарыққа кететін шығынды азайтады және ішкі жайлылықты арттырады.
  • Желдету. Терезе және арнайы желдету ашылыстары ауа айналымын қамтамасыз етіп, сау микроклимат жасайды.
  • Архитектуралық зонирлеу. Ашылыстар бөлмелер құрылымын анықтап, ішкі және фасадтық шешімдерді қалыптастыруға көмектеседі.
  • Инженерлік коммуникациялар. Технологиялық ғимараттарда ашылыстар құбырлар, кабельдер, желдету арналары сияқты инженерлік жүйелерді өткізуге пайдаланылады.

Жобалау барысында әрбір ашылыс қабырғаның жүктемені көтеру қабілетін төмендететінін ескеру маңызды, сондықтан әлсіреуді өтеу мақсатында белгілі бір конструктивтік шараларды қолдану қажет.

Ашылыс­тардың конструкциялық ерекшеліктері

Ашылыс қабырғаның тұтастығын бұзатын элемент болып табылады, сондықтан ол кернеулердің шоғырланатын ықтимал аймағы болады. Деформация мен опырылудың алдын алу үшін ашылыс арнайы элементтермен күшейтіледі: қималарды, қаптамалық рамаларды, нығайтылған тұғырларды және басқа да конструкциялық шешімдерді қолдану арқылы.

Ашылыс құрылымының негізгі элементтері:

  • Қима. Ашылыстың үстіндегі көлденең элемент, қабырғаның жоғарғы бөлігіндегі жүктемені қайта бөледі. Қималар монолитті темір-бетоннан, металлдан немесе кірістірме блоктардан жасалуы мүмкін.
  • Отыс жолдары (откос). Ашылыстың ішкі бетін формалайтын тігінен орналасқан қырлары. Жарық түсімді арттыру үшін олар тіке немесе қиғаш етіп жасалуы мүмкін.
  • Шатыр (порог). Есіктің төменгі бөлігі, соққы мен қызметтік жүктемені қабылдауға жеткілікті берік болуы тиіс.
  • Ашылыс жиектерін күшейту. Жүктемені көтеруші қабырғаларда ашылыс металл элементтермен, арматурамен немесе қосымша кірпіш/бетон тұғырлар орнату арқылы күшейтіледі.

Арнайы конструкциялық шешімді таңдау қабырғаның материалына, ашылыс өлшеміне және ғимараттың жалпы жүктемелік схемасына байланысты.

Ашылыстарды құру талаптары

Ғимараттардың қабырғаларындағы ашылыстарды жобалау мен құрылысын жүргізу құрылыс нормаларымен реттеледі және тек ғана ашылыстардың өлшемдері мен орналасуын емес, сондай-ақ бүкіл ғимараттың конструктивтік тұрақтылығын ескеруі қажет.

Негізгі талаптар:

  • Есептік схемаға сәйкестік. Ашылыстар тұрақтылық пен конструкция тұтастығын бұзбайтындай жобалануы тиіс.
  • Деформацияларды ескеру. Жобалау кезінде материалдардың болашақ шөгуі мен температуралық кеңеюі есепке алынуы керек.
  • Өлшемдері мен орналасуы. Ашылыстар өлшемдері бөлменің функционалдық мақсатына сай, ал орналасуы — оңтайлы жарықтандыру мен өту мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс.
  • Ылғалдан қорғау. Терезе мен есік ашылыстарында су өтуін болдырмау үшін гидроизоляциялық шаралар қарастырылуы қажет.
  • Өртке қарсы талаптар. Кейбір жағдайларда ашылыстарға өрт тұтқырлы преградалар орнатылып, немесе олар отқа төзімді материалдардан жасалуы тиіс.

Жобалау мен құрылыстағы қателіктер қабырғадағы жарықтардың пайда болуына, терезе-есіктердің рамаларының қисайуына, ғимараттың жылуизоляциялық қасиеттерінің нашарлауына әкеп соғуы мүмкін.

Мақсатына қарай саңылаулар түрлері

Ғимаратта саңылаулар өз қызметтік мақсатына, конструкциясына және орналасуына қарай жіктеледі.

Негізгі түрлері:

  • Есіктік саңылаулар. Есіктерді орнату және бөлмелер арасында немесе сыртқа өту үшін арналған.
  • Терезелік саңылаулар. Бөлмелерді жарықтандыру және желдету үшін қызмет етеді.
  • Технологиялық саңылаулар. Құбырлар, кабельдер мен жабдықтарды өткізуге арналған.
  • Кемерлі саңылаулар. Жартылай дөңгелек немесе стрелезі пішінді, интерьер мен фасадқа архитектуралық көркемдік береді.
  • Витриналық саңылаулар. Сауда ғимараттарында витриналарды орналастыру үшін қолданылады.

Әрбір саңылау түріне оның өлшемдері, пішіні және нығайту әдістері бойынша арнайы талаптар қойылады.

Саңылауларды жасау кезіндегі қателіктер және олардың салдары

Саңылауларды орнату технологиясын бұзу ғимараттардың беріктігі мен пайдалану сипаттамаларын нашарлатады. Кейбір жағдайларда қателіктер өте қауіпті болуы мүмкін, әсіресе жүктемені көтеретін қабырғаларда.

Типтік қателіктер:

  • Жүктемені көтеретін қабырғалардағы күшейтілмеген саңылаулар. Бұл қабырғада жарықтар пайда болып, конструкцияның бұзылуына әкеледі.
  • Бөгеттерді (перемычкалар) орнату технологиясын бұзу. Бұл қабырғаның саңылау үстіндегі бөлігінің иілуіне және деформациясына себеп болады.
  • Терезелік саңылауларда гидроизоляцияны дұрыс қолданбау. Ылғалдың енуі, зең мен мицелийдің пайда болуы, сонымен қатар жылу оқшаулағыштың бұзылуына алып келеді.
  • Тәріз орталығының ығысуы. Саңылауларды қате орналастыру кезінде жүктеме осі ығысып, ғимараттың біркелкі емес шөгу қаупін арттырады.

Мұндай қателіктерді болдырмау үшін саңылауларды жобалау мен орнатуды тек білікті мамандар жүргізуі керек, жүктемені көтеру қабілетін міндетті түрде тексеріп, құрылыс нормаларын қатаң сақтау қажет.

Қорытынды

Қабырға немесе перегородкадағы саңылау — ғимараттың архитектуралық және конструктивтік маңызды элементі, оның дұрыс орнатылуы ғимараттың сыртқы көрінісінен бөлек оның қауіпсіздігіне, энергоэффективтілігіне және ұзақ қызмет етуіне тікелей әсер етеді. Қазақстандағы құрылыста, мұндағы қатты температура ауытқымалары мен кей өңірлерде сейсмикалық жүктемелер ескеріле отырып, саңылауларды жобалау мен орнатуға мұқият және кәсіби тәсіл қолдану ғимараттардың сенімділігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етеді.